สมเด็จพระสังฆราช (แพ) ท่านประสูติแต่ปี พ.ศ.2399 ตรงกับวันพุธ ขึ้น 15 ค่ำ เดือนพฤศจิกายน ปีมะโรง ความยิ่งยงทางการสร้างพระกริ่งนั้นยิ่งใหญ่ ชนิดไม่ต้องแซ่ซ้องสรรเสริญให้เกินความ แม้จำนวนไม่แน่นอน แต่ค่อนข้างน้อยและ สูงสุดสอย (เอื้อม) ทิ้งความเลื่อมใสในกรรมพิธีเหล่านี้ล้วนเป็นแรงชักจูงสูงส่งต่อกริ่งองค์สังฆราชแพ แต่มีอยู่กริ่งหนึ่งซึ่งหายากมากทั้งจากความเป็นไปได้และความเป็นไปเป็นมา กริ่งนี้มีชื่อว่ากริ่ง (พุธ) อธิบดี ต่อมา พระศรีสัจจญาณเถระ ประหยัด ปัญญาธโร ได้ถือโอกาสสร้างขึ้นอีกครั้ง ครบรอบร้อยปีองค์สังฆราชแพ (ปี พ.ศ.2517) ใช้เคล็ดชื่อซ้ำกันแต่ต้นเค้านั้น มาจากกริ่งปี พ.ศ.2479 แจ้งชัด...เจ้าคุณประหยัดสร้างกริ่งวัดสุทัศน์เป็นสายสุดท้าย มีหลายรุ่น โดยผมมิได้คุ้นหูคุ้นตานักนอกจากรุ่นจารใต้ฐานว่า (จปร. ราว พ.ศ. 2500) มีน้อยแค่ 56 องค์ ทรงคล้ายกริ่ง ปวเรศเพราะมีบัวหลังพิเศษ 1 คู่ แต่โครงหน้าดูออกเหลี่ยมๆ จมูกบานโตเเป็นเนื้อนวโลหะ ตำนานว่าน่าจะเป็นต้นตำราเอง กริ่งมหาสิทธิโชค ณ วัดประสาทบุญญาวาส (พ.ศ.2506) แต่กริ่ง จปร.ที่ตกมาเป็นบุญ-ญาวาสแก่ผมช่างสวยสม ยามเพ่งส่ององค์ หนึ่งเป็นทองคำงามอร่ามอารมณ์เหลือเกิน อีกองค์ทำด้วยเงินบริสุทธิ์ ทั้งสวยผุดผาดและงามเพ่งพิศ
ท่านเจ้าของลิขสิทธิ์ตัวจริง ของพระกริ่งคู่นี้มีตำนานขานเล่านำว่าองค์อุปถัมภ์สร้างพระกริ่ง จปร. เป็นพระองค์เจ้า.... ประสูติราว พ.ศ.2456 จึงสร้างพระกริ่ง จปร. เป็นมรดกเพียง 56 องค์ แยกประสงค์เป็นทองคำและเงิน อย่างละ 3 องค์ ที่เหลือเป็นเนื้อนวโลหะ (จะพยายามสืบสาวให้ยาวกว่านี้ครับ) เพราะยังมีต้นตำรับ กริ่งดังหลายชุดให้ขุดค้นหาต้นตอ แม้ส่อจะเป็นงานใหญ่รออยู่ไกลลิบ
กริ่ง (พุธ) อธิบดีที่เป็นทองคำนำประกอบข้อเขียน มิใคร่ได้ผ่านตาเซียนสายวัดสุทัศน์นัก เพราะเป็นคุณลักษณ์แบบอย่างองค์สังฆราช (แพ) คือทำน้อยแต่สร้างอย่างเยี่ยมยอดเป็นปัญหาบอดมืด (ถ้ายึดติดหรือคิดมาก) หากรู้วิธีจับพลัง-รู้คิด-รู้สังเกต รู้นำเหตุ เพื่อพาไปหาผลย่อมมิจนมุมดอก
บอกอย่างไม่อาย ผมเองเพิ่งได้พิจารณาเห็นว่า กริ่งองค์นี้มีประพิมประพายคล้าย กริ่งพรหมมุนี โดยเฉพาะที่พระพักตร์นั้นก็ดันมีเค้าประจักษ์อิงๆ มาทางกริ่ง จปร. ด้วย หรือกริ่ง จปร. ฉวยเอาเค้ากริ่งพรหมมุนีมาปะปนเป็นต้นแบบอีกทอด แม้นมิใช่สุดยอดเรื่องพระกริ่งก็ตาม ต้องอาศัยความรู้จากโน่นหน่อยนี่นิดมาปะติดปะต่อ โดยเฉพาะของพ่อปู่แพนี่แหละครับ ท่านสร้างทรัพย์มรดกแก่โลกศิลปะและโลกพระเครื่องราง ซึ่งจะไม่มีใครสร้างได้อีกแล้ว แนวโน้มการอนุรักษ์ก็ดี การเชิดชูปัญญาบารมีก็ตามเร่งกระทำ เร่งมือซะ เพราะอนาคตความโหดร้าย ความเห็นแก่ได้ มันจะผลาญเผาของเก่าของดี อันมีคุณู-ปการแก่บ้านเมือง ความไม่รู้เรื่อง ความโง่เขลาเบาปัญญา อวิชชาผงาดอยู่ในหมู่โจร
บ่นเพราะเสียดายกูรูสายกริ่ง ณ อดีตนาม พินิจ สุริยาบุตร ที่มีวิทยายุทธ์เยี่ยมยิ่งกับกริ่งปวเรศและเป็นเพชรเม็ดหนึ่ง ซึ่งรังเกียจเดียดฉันท์ เซียนสันดานโกง แต่โก่งคอหลอกล่อเหลือรับไว้หิริโอตัปปะ (ผมยังขยะแขยงตามเลย)
ความสง่าผ่าเผยแท้จริง ของพระกริ่งโดยทั่วไป ถ้าใส่ใจจริงจังจะเป็นจุดนำความตกเต็มเข้มขลังคือ การประทับนั่ง (ส่วนใหญ่เป็นปางมารวิชัย) ก็จริง แต่พระกริ่งหลายองค์มักมีเอกอัตลักษณ์เฉพาะ เช่น กริ่งปวเรศ (อีกแล้ว) ถึงจะใช้แนวทางอย่างกริ่งปทุมสุริยวงศ์ มากว่าค่อน แต่ท่านเจ้าของก็ซ่อนแล้วซ้อนใส่ความเป็นตัวตนปะปนไปเป็นเอกลักษณ์เด่นในตนเอง
นักเลงสายกริ่งจะได้เห็นจริงจังว่า กริ่งธรรมโกษาจารย์ก็ดี กริ่งพรหมมุนี (ก็ตามแต่ของพ่อปู่แพ วัดสุทัศน์นั้น) มีครรลองเป็นทำนองเดียวกัน
กริ่งน้ำเอกเป็นเฉกเช่นนี้จริงๆ
ทุกกริ่งทุกกรมฯ
ทุกยอดนิยม (ผมขอย้ำ)!