นับว่าเป็นความรู้ใหม่ ของการสร้างพระสมเด็จวัดระฆัง ที่ได้มีการเปิดเผยให้สาธารณชนได้รับทราบกันเป็นครั้งแรก ในเรื่องของ "ตัวแม่พิมพ์" ที่ใช้สร้างพระสมเด็จวัดระฆัง ตามที่เห็นภาพข้างบนเป็นพระสมเด็จวัดระฆัง พิมพ์เจดีย์อีกองค์หนึ่ง ที่มีการตัดกรอบให้กว้างออกไปทั้งสี่ด้าน ทำให้เห็นได้ว่า การตัดกรอบของพระสมเด็จวัดระฆังตามปกติที่ทำกัน จะตัดตามแนวกรอบสี่เหลี่ยม ที่ทำเป็นร่องไว้ในแม่พิมพ์แล้ว ตามที่เห็นในพระสมเด็จองค์นี้ จึงพิจารณาได้ว่า "ตัวแม่พิมพ์" นั้นจะต้องเป็นแบบที่ใช้กดลงบนมวลสาร ไม่ใช่การกดมวลสารลงบนแม่พิมพ์
"ตัวแม่พิมพ์" จะทำคล้ายกับแป้นปั๊มตรายาง แต่เป็นเนื้อโลหะ ซึ่งก็สอดคล้องกับวุฒิของหลวงวิจารณ์เจียรนัย คือหลวงวิจารณ์ฯผู้ออกแบบแม่พิมพ์ ท่านเป็นช่างทองหลวง หรือช่างทองของพระราชสำนัก เรื่องการทำแม่พิมพ์ด้วยโลหะ ไม่ว่าจะเป็นทองคำ เงิน ทองแดง หรือทองเหลืองก็เป็นเรื่องสอดคล้องกับประวัติที่ว่า หลวงวิจารณ์เจียรนัยเป็นผู้ออกแบบแม่พิมพ์ เรื่อง "ตัวแม่พิมพ์" ที่ใช้สร้างพระสมเด็จวัดระฆังซึ่งสันนิษฐานว่า ทำด้วยโลหะ และมีลักษณะเหมือนแป้นปั๊มตรายางนี้ มีตัวอย่างให้เห็นในการทำพระพิมพ์สมัยโบราณเหมือนกัน ซึ่งแม่พิมพ์จะเป็นแผ่นทองแดงมีความหนาพอสมควร แกะลึกลงไปเป็นแม่พิมพ์ด้านตัวเมีย และมีด้ามสำหรับถือ ขนาดของแม่พิมพ์ที่มีด้ามจับนี้ ก็จะไม่ใหญ่ไปกว่าองค์พระมากนัก คือเป็นการกดลงไปในมวลสารที่ทำเป็นแผ่นไว้ทีละองค์ เพื่อจะได้กดลงได้ลึกกว่าการกดลงบนแผ่นมวลสารที่มีขนาดใหญ่
พอมีความเข้าใจในเรื่องของ "ตัวแม่พิมพ์" แล้ว เรื่องต่อมาก็คือเรื่องของการตัดกรอบ ซึ่งมีการวิเคราะห์กันแต่เดิมว่า พระวัดระฆังคว่ำตัด พระบางขุนพรหมหงายตัด พอได้มาเห็นพระสมเด็จ พิมพ์เจดีย์ที่นำภาพมาให้ชมกันตามภาพข้างบน ก็จะมีความกระจ่างว่า เส้นแนวที่จะตัดกรอบได้มีร่องให้ตัดอยู่แล้วในแบบพิมพ์ พอยกแม่พิมพ์ขึ้นก็ตัดกรอบด้วยของมีคมไปตามร่องที่มีอยู่แล้วได้เลย ไม่ว่าพระสมเด็จวัดระฆัง หรือพระสมเด็จบางขุนพรหม ถ้าแม่พิมพ์เป็นอย่างนี้แล้ว ก็ต้องเป็นการ "หงายตัด" ทั้งนั้นครับ
สิ่งที่ข้องใจคนอีกหลายคน เรื่องการตัดกรอบพระสมเด็จวัดระฆัง พิมพ์ฐานแซม เราจะเห็นว่าพระสมเด็จวัดระฆัง พิมพ์ฐานแซม จะพิเศษกว่าพระสมเด็จวัดระฆังพิมพ์อื่นๆ ที่ พระพิมพ์ฐานแซม ส่วนใหญ่จะตัดกรอบพิมพ์ให้ส่วน บนที่นอกซุ้ม กว้างกว่าส่วนฐานด้านล่างอย่างเห็นได้ชัดเจน หรือที่เรียกว่า "สอบล่างบานบน" แล้วถ้าเป็นการตัดกรอบโดยการคว่ำตัด จะตัดให้เป็นแบบนี้ได้อย่างไรเพราะมองไม่เห็นพิมพ์พระด้านหน้า แล้วจะตัดกรอบพระให้เป็น สอบล่างบานบนไปเพื่ออะไร พอมีความกระจ่างเรื่องแม่พิมพ์แบบนี้แล้ว ก็เข้าใจเรื่องการตัดกรอบพระสมเด็จพิมพ์ฐานแซมได้ทันทีว่า ที่มีการตัดกรอบตามที่กล่าวก็เพราะ แม่พิมพ์มีร่องให้ตัดอยู่แล้วนั่นเอง
เมื่อเข้าใจเรื่อง "ตัวแม่พิมพ์" ก็จะวิเคราะห์กันได้หมด ในเรื่องของธรรมชาติต่างๆของพระสมเด็จที่เกิดขึ้น ไม่ว่าจะเป็นหลังแบบต่างๆ รอยปู่ไต่ รอยพรุนรูเข็ม รอยหนอนด้น เหล่านี้ เกิดขึ้นได้เพราะอะไร เริ่มต้นมาจาก "ตัวแม่พิมพ์" ทั้งนั้น ถ้ามีโอกาสก็จะวิเคราะห์ ให้ศึกษาพิจารณากันต่อไป
อดุลย์ ฉายอรุณ : โทร.081-8131701